Tôi vừa hoàn thành cuốn sách khoảng 450 trang. Cuốn sách có tên là Homo Deus. Sau cuốn Hono Sapiens đã rất hay rồi, cuốn này cũng làm tôi phấn khích không kém khi đọc. Cuốn sách này có vẻ khó phân loại hơn cuốn Homo Sapiens. Nó nói về một điều viễn tưởng, nhưng dùng rất nhiều chi tiết về lịch sử xen lẫn là các tư tưởng chủ đạo về triết học được minh họa cụ thể bằng các thông tin về khoa học sự sống, thần kinh học… Để đọc cuốn này dễ hiểu hơn, hãy tìm đọc trước phải trái đúng sai, tâm lí học trong nháy mắt.
Xin tổng hợp lại những điều tôi đã hiểu dựa trên đọc 2 cuốn sách này và một số sách liên quan.
Tâm thức loài người đã trải qua những biến đổi khổng lồ. Chính tâm thức đặc biệt của con người, biến con người từ một con tinh tinh không lông đi thẳng thành một sinh vật có tính xã hội phức tạp. Ở đó, loài người thay vì liên kết – cộng tác với nhau dựa trên cơ sở chủ đạo là huyết thống, giao tiếp thì chuyển sang một hình thức mới: Các thần thoại. Các thần thoại về cây cỏ, thiên nhiên do già làng kể lại hình thành nên cộng đồng hàng trăm người. Các thần thoại về thánh thần do thầy tế kể lại hình thành nên cộng đồng hàng ngàn người. Các thần thoại do vua chúa kể lại hình thành nên cộng đồng hàng triệu người. Các bằng chứng khảo cổ chỉ ra rằng loài người không hình thành nên quốc gia, dân tộc do nhu cầu xây dựng hệ thống đê điều, thủy nông mà ngược lại, chính sự hình thành nên quốc gia, dân tộc tạo nên các hệ thống khổng lồ khó tin từ trống đồng Đông Sơn đến Kim tự tháp Ai Cập. Các thần thoại cung cấp một cơ sở niềm tin, đạo đức chung để 2 con người tinh khôn bất kì có thể ở cạnh nhau mà không cắn nhau hoặc tranh nhau thức ăn đến chết như hai con cọp trong một chuồng. Chúng tin rằng, chúng có liên quan đến nhau, chúng biết đối phương sẽ nhường phần ăn, trả công hoặc cứu giúp chúng. Thực tế có thể không được hoàn hảo như niềm tin của chúng nhưng tối thiểu là chúng tin vậy. Có thể đơn giản vì chúng tin rằng vua là con của trời, nếu không làm điều tốt chúng sẽ bị đày làm con dòi ở kiếp sau, hoặc đơn giản là chúng cùng là con của một cuộc hôn phối giữa ngài Quân LL và bà Cơ A.
Lịch sử xã hội loài người là sự hình thành và đạp đổ các thần thoại đó. Khi loài người còn yếu đuối trước tự nhiên, loài người cho rằng muôn loài cây cỏ, trâu bò, lợn gà, cọp beo đều có linh hồn và chúng là thần thánh. Khi không biết phải làm gì, một con khỉ không lông 2 chân sẽ quì xuống và cầu xin một cây cổ thụ hoặc một tảng đá chỉ dẫn cho nó biết phải làm điều gì.
Thần thoại đó giúp con người liên kết với nhau thành hàng ngàn người, và thế là con ngươi dần chinh phục được thiên nhiên, phát minh ra nông nghiệp. Thần thoại mới của loài người lần lượt đạp đổ tất cả vật linh và sáng tạo ra thần thánh mới như thần sấm, thần sét, thần mặt trời, thần đất… Mỗi vị thần cai quản một yếu tố riêng của nông nghiệp. Khi người nông dân không biết làm sao, họ quì xuống trước một cục đất sét tạo hình thần mưa và xin cục đất đó lời khuyên.
Đến phiên lịch sử của mình, thần thoại đa thần giúp loài người hình thành nên các quốc gia hàng vạn tay nông dân chân đất mắt toét. Chúng tổ chức chiến tranh, thôn tính nhau nhân danh “Con trời”, nhân danh đức vua, nhân danh quốc gia… Chúng hình thành nên các lãnh thổ hàng triệu người, tập trung mật độ cao tại các thành phố. Rồi đến giai đoạn lịch sử của mình, khi loài người làm chủ nông nghiệp, xây dựng đê điều, bước vào thời kì của đầu của các phát minh kĩ thuật, thần thoại độc thần ra đời.
Thần thoại độc thần đưa con người lên một vị trí mới. Con người, không còn là lũ tôm tép bị sai khiến bởi đám thần thánh cổ hủ và hành chính, nặng về xin cho. Con người là trung tâm của vũ trụ, chỉ đứng thứ hai sau đấng sáng tạo. Mọi thứ được tạo nên là vì “Chúa muốn thế và cho đấy là tốt đẹp”, và tất cả là dành cho con người. Con người lúc này được làm tất cả mọi điều. Con người không cần phải xin phép linh hồn của một con lợn trước khi đưa nó lên bàn nhậu nữa. Nếu thích, con người cứ việc vật nó ra, chọc tiết và oánh chén vì đã được “Thần linh” ban cho tất cả. Thần thoại đó giải phóng con người, giải phóng các nhà khoa học, giải phóng Newton trước quả táo của lực hấp dẫn và khiến cho con khỉ tinh khôn bậc nhất Albert Einstein thốt lên rằng: Chúa ơi, té ra thế giới này có năng lượng bằng tích của bình phương ánh sáng và trọng lượng”. Khi con người không biết làm gì, chúng quì xuống trước một dấu hiệu và cầu xin một vị thần tối cao cấp cho nó chứng chỉ tha thứ và lời khuyên.
Phiên phất cờ của lịch sử, thần thoại mới lại ra đời. Con người bây giờ, đã bay ra ngoài vòm trời để tìm Chúa mà chưa thấy Ngài đâu, con người sáng tạo ra thứ thần thoại mới, có tên gọi rất nguy hiểm là “Chủ nghĩa nhân văn”. Từ giờ phút đó, loài linh trưởng này cho rằng mình là trung tâm, không còn ai ràng buộc sức mạnh của nó ngoại trừ chính bộ gen của nó. Nó tự cho mình có quyền ăn thịt một con bò không phải vì thần linh cho phép, mà vì con bò đó không có “ý chí tự do” như con người. Con người có ý chí tự do, có ý thức, biết đau, biết buồn và vì thế nó thấy thoải mái làm món gà hấp lá chanh vì con gà không biết buồn và đau khổ. Giờ đây, khi con khỉ năm ấy không biết làm gì, thay vì ôm gốc cây, hôn lên cục đất sét hay quì xuống trước Thánh linh thì nó đặt ra câu hỏi: “Trái tim tôi mách bảo điều gì?”. Chính trái tim, chính bản thể, chính ý chí tự do có một “năng lực” được hình thành sau hàng triệu năm tiến hóa sẽ chỉ dạy cho ta biết phải làm gì. Chứ không phải bất kì cái gì khác. Sau khi thay thần thánh làm mưa, tưới nước, giờ đây, con người đã thay thế thần thánh ở thánh địa cuối cùng của Người: “Đạo đức”. Bây giờ, con người được làm mọi thứ “mà con tim mình” bảo rằng là đúng, là phải. Tôi sáng tạo ra Big Falcon vì “Tôi muốn thế và cho đấy là tốt đẹp”. Tự sâu thẳm trong mỗi con khỉ tinh khôn đều có một linh hồn độc bản, không thể phân chia và có năng lực khổng lồ của hàng triệu năm tiến hóa, dẫn đường cho con người học tập, phát triển, thành công.
Thế mà, hình như lịch sử chưa dừng lại. Lần này, thần thoại mới khả năng cao sẽ kể một câu chuyện mới, và cho giống khỉ ra rìa như các thần thoại cũ đã loại bỏ con ngựa kéo bằng xe ô tô ra khỏi bánh xe tất yếu của nó. Thần thoại mới có khả năng cao sẽ kể về một câu chuyện đặc sắc hơn hẳn ADN con người. Thần thoại đó, hẳn nhiên sẽ tạo ra một thực thể thần thánh mới làm chủ tất cả, mà ở đó, con người có thể được xem xét và cân nhắc để được bảo vệ như hiệp hội bảo vệ động vật vẫn làm. Thời đại của chủ nghĩa nhân văn đã giải phóng con người, và tạo nên một “lực lượng sản xuất mới”: Thông tin. Thông tin ngày nay càng ngày càng thông minh, bắt đầu biết ra quyết định và có tiềm năng xử lí, kết nối khủng khiếp mà con người không sánh được. Chủ nghĩa thông tin, hay chủ nghĩa dữ liệu sẽ thay thế chủ nghĩ nhân văn, tạo nên thời kì lịch sử mới. Lần này, khi con người không biết phải làm gì, thay vì hỏi chính mình, con người sẽ cầu đến một “vị thần” thông tin. Thần sẽ phán rằng: “Này con, ta đã phân tích bộ gen của con, ta cũng đã có dữ liệu của 10 triệu người có đặc điểm và thói quen như con. Ta hiểu con hơn chính con hiểu mình, con hãy đeo thiết bị hỗ trợ tâm trí này của ta, nó sẽ khiến ta khi nào cũng dõi theo con, sẽ thay con nghĩ những điều mà con không thích và giúp con tìm được một con linh trưởng cái phù hợp để thị tẩm. Từ nay về sau, con không cần phải lo lắng gì nữa, hãy yên ngủ”.