“Chú chó nhìn thấy gì là một cuốn sách rất đặc biệt”, luôn khiến tôi phải đọc lại nhiều lần. Cuốn sách không viết về một chủ đề duy nhất, mà là tập hợp rất nhiều bài viết. Mỗi bài viết về một vấn đề khác nhau, chia sẻ cái nhìn rất đặc biệt về cuộc sống muôn màu. Dưới đây tôi có vài tóm tắt nhỏ cho một số bài mà tôi thấy thật ấn tượng.
Tán gia bại sản
Nassim Nicholas Taleb sử dụng một chiến lược đặc biệt để kinh doanh ở thị trường phái sinh: Thị trường mua bán quyền chọn. Ta có thể coi chiến lược đầu tư của Nassim là đặt cược rằng một ngày nào đó thị trường sẽ lao dốc, các giá cổ phiếu sẽ xuống thấp kỉ lục và khi đó Nassim sẽ mua những cổ phiếu giá thấp ấy và bán cho người đã mua quyền chọn. Tất nhiên, sự kiện khiến cho thị trường lao dốc là hiếm hoi. Các sự kiện xẩy ra với thị trường chứng khoán tuân thủ theo qui luật phân bố xác suất gọi là phân bố chuẩn. Đại đa phần thị trường ở giữa của đỉnh chuông, nơi giá trị chứng khoán thay đổi theo một hạn mức cho phép. Tuy nhiên, xẩy ra các sự kiện hiếm hoi như thị trường lao dốc sẽ nằm ở đuôi và sự kiện thị trường tăng tốc sẽ nằm ở phần đầu.
Vấn đề là, cái đuôi của thị trường chứng khoán lại không phải là cái đuôi bình thường, nó là cái đuôi lớn(fat tail). Tức là xác xuất xẩy ra các sự cố thì nhiều hơn phân bố chuẩn. Nassim Taleb đã lợi dụng qui luật này, công ty của ông đầu tư vào việc thị trường sẽ đi xuống, thậm chí sụp đổ. Và nếu chúng xẩy ra thật, Taleb sẽ kiếm bộn tiền. Và một vài sự cố khủng khiếp ví dụ như vụ 11/09 đã kiến ông phất lên như vậy.
Chiến lược kiếm tiền của ông hơi ngược đời, tay vì thường xuyên kiếm tiền một cách đều đặn, phương pháp của ông là thường xuyên mất tiền một cách đều đặn bằng cách mua vào các quyền chọn và cược rằng thị trường đi với xuống, giá rẻ. Hằng ngày, ông mất tiền cho đến khi một sự cố nào đó diễn ra. Việc mất tiền đều đặn khiến ông rèn luyện năng lực chịu đựng và sống sót dẻo dai, bền bỉ chờ đợi đến lúc được hưởng nguồn nước mát từ sự cố.
Murray triệu đô
Những người vô gia cư, những chiếc xe phát thải và những cảnh sát làm không tròn bổn phận của mình ở Sở cảnh sát Losangerles. Tất cả đều có một qui luật chung, một qui luật thống kê rằng, vấn đề thường chỉ tập trung vào một tập nhỏ. Chỉ một số ít người vô gia cư nghiện rượu, lang bạt thường xuyên, chỉ một số ít ô tô gây ra vấn đề phát thải, chỉ một ít cảnh sách gây ra hầu hết vấn đề trong sở cảnh sát. Giải quyết những vấn đề đó thường tốn chi phí rất bé so với việc khắc phục hậu quả mà chúng gây ra. Nếu quan sát này đúng, thì có thể tạm nhận định rằng chỉ có một ít các nguyên nhân gây ra hầu hết vấn đề.
Ngộ nhận về nhân tài
Vào những thập niên 1990, hãng tư vấn McKinsey đã khởi động một dự án mà kết quả của nó nhấn mạnh rằng: Những doanh nghiệp xuất sắc nhất được dẫn dắt bởi những lãnh đạo bị ám ảnh về nhân tài, về cơ bản, doanh nghiệp xuất sắc phải toàn là những ngôi sao hạng A. Một tổ chức tốt phải có một cơ chế tuyển dụng, đánh giá, tưởng thưởng làm sao để trong doanh nghiệp chỉ toàn những nhân tài, nhân tài được đối xử tốt nhất, còn không phải là ngôi sao thì sẽ sớm bị thải loại.
Điều tưởng chừng như chân lý này dường như là một nguyên nhân quan trọng khiến cho vụ Enron diễn ra. Khi tập đoàn năng lượng Enron đã triển khai đúng phương pháp như trên và, dường như là, đó là nền tảng cho vụ lừa đảo và sụp đổ khủng khiếp.
Theo Malcom, các nhân tài, các ngôi sao vốn không được hình thành từ thế giới thật. Các thạc sĩ hàng đầu, những người học và tốt nghiệp ở các trường đại học lớn vốn chưa chắc đã phù hợp để tạo nên một tổ chức tốt. Các ngôi sao, họ trưởng thành trong một môi trường cạnh tranh, năng lực của họ được đánh giá qua các kì thi tại các trường học còn việc tuyển dụng lại được thực hiện thông qua sự chiến thắng của họ với các ứng viên khác. Đó là kiểu đánh giá mang tính cắt lát một thời điểm và nhấn mạnh vào cạnh tranh, không phải sự hợp tác. Những ngôi sao là những người rất giỏi cạnh tranh, yêu bản thân. Họ mang năng lực đó vào tổ chức và leo cao lên các vị trí trong tổ chức không bởi vì biết cách giúp đỡ người khác mà là do họ có thể thể hiện tốt trước các kì đánh giá và loại bỏ người khác trong quá trình thăng tiến của họ.
Cũng theo Malcom, một công ty, một hệ thống không hoạt động như thế. Việc coi thường hệ thống, quá tập trung vào các cá nhân sẽ làm mờ đi các tương tác, cộng tác, qui trình, cũng như các vấn đề khó đánh giá qua kì thi như đạo đức và trách nhiệm với tổ chức, với xã hội.
Tóm lại, công ty toàn các ngôi sao hạng A là một công ty xuất sắc thực sự là một ảo tưởng. Và từ đó có thể tự suy ra rằng, việc tổ chức không ở vị trí dẫn đầu là do năng lực của nhân viên cũng có khả năng là một ảo tưởng khác.
Kẻ gây rối.
Bài viết nói về các vụ tấn công của lũ chó bull và cách thức chúng ta hành xử để loại bỏ những vụ tấn công đó.
Có một số vụ tấn công tàn nhẫn của lũ chó pitbull vào trẻ con làm khuấy đảo dự luận ở Ontario và khiến cho tòa án ban bố lệnh cấm nuôi giống chó này. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của tác giả, lũ chó gọi là pitbull là một khái niệm rất mờ và khó có thể xác định chính xác giống chó nào là giống có putbull thực thụ. Lệnh cấm này cũng không làm xóa bỏ triệt để các vụ chó tấn công người, tuy nhiên một lệnh cấm đơn giản và hợp lòng người thường được các chính trị gia ban bố để làm trấn an dư luận.
Nguyên nhân một con chó tấn công người rất nhiều và thường không chỉ xuất phát từ dòng giống của con chó. Có nhiều giống chó cũng rất dữ như chó chăn cừu Đức cũng được nuôi và thường xuyên gây ra các vụ tấn công người. Việc một con chó tấn công người đến từ nhiều yếu tố hội tụ bao gồm: cách thức chọn giống, cách thức nuôi của người nuôi chó, tính cách của chủ nhân, bị bỏ đói và bị khiêu khích.
Người ta mang những sai lầm thường thấy này sang nhiều lĩnh vực khác ví dụ như việc khám xét vũ khí và bom tại các sân bay. Vì không đủ nguồn lực để khám xét tất cả hành khách, người ta thường dựa vào một loạt đặc điểm của những kẻ vận chuyển bom: có râu, mang theo ba lô cồng kềnh, đi chậm,… Các dấu hiệu nhiều đến nỗi, nhiều khi kiểm soát viên không thể dám chắc và nó cũng khiến cho số lượng người được kiểm soát tăng lên rất nhiều. Nỗ lực khái quá hóa các dấu hiệu hóa ra lại làm giảm sự hiệu quả của việc phòng chống tội phạm. Sau cải tổ, người ta nhận thấy rằng, những kẻ tội phạm thường luôn tỏ ra lo lắng, trình bày thiếu mạch lạc và bị chó nghiệp vụ phát hiện. Bằng việc tập trung vào những dấu hiệu quan trọng nhất, người ta đã hạn chế được số lượng người kiểm soát và cũng làm tăng số lần phát hiện.
Về cơ bản, chúng ta luôn cố gắng khái quát hóa mọi thứ từ một vài hiện tượng cụ thể, sau đó sử dụng sự khái quát đó để áp dụng cho tất cả các trường hợp còn lại. Quá trình này, nếu được thực hiện một cách có hệ thống và được kiểm nghiệm cẩn thận, nó sẽ rất có ích. Tuy nhiên, thông thường thì không như vậy, như các ví dụ được trích ra từ bài báo này. Các khái quát kiểu như vậy về cơ bản chỉ làm cho chúng ta yên tâm hơn chứ không mang lại hiệu quả.
Những bí mật mở ngỏ
Có sự khác biệt lớn giữa bí ẩn và câu đố. Câu đố sẽ được giải nếu chúng ta có đủ thông tin, khi đó câu trả lời sẽ là một số phát biểu hữu hạn. Trái lại bí ẩn không có một câu trả lời đơn giản và hữu hạn, dù có nhiều thông tin đến đâu, chúng ta cũng không thể giải được các bí ẩn.
Cách chúng ta nhìn nhận một sự kiện là bí ẩn hay cấu đố thực ra rất quan trọng, nó phản ánh nỗ lực hợp lí của chúng ta để lí giải thế giới. Ví dụ, nếu chúng ta xem sự kiện 11/09 là một câu đố, thì chúng ta sẽ giải quyết bằng cách gia tăng các thông tin tình báo, sử dụng thêm các kênh điệp viên… Nhưng nếu ta cho rằng sự kiện 11/09 là một bí ẩn thì ta sẽ thấy rõ rằng, có thêm thông tin chỉ khiến tình hình tệ hơn vì lúc đó chúng ta sẽ muốn nâng cao đội ngũ tình báo, tuyển thêm nhân sự… nhưng sẽ chẳng thể làm thêm điều gì tốt hơn.
Kết
Cuộc sống muôn màu luôn chỉ cho chúng ta thấy rằng, cách chúng ta cảm nhận về nó nhiều khi rất sai lầm. Bị che khuất bởi cảm xúc, định kiến, thói quen và sự gấp gáp, chúng ta không nhìn ra được bản chất đơn giản, có tính hệ thống của thế giới.
Mỗi một bài báo, một trang sách là một điều vô cùng thú vị. Với cách viết sắc sảo, khách quan, nhiều dữ kiện, cuốn sách có thể là một tài liệu tham khảo hữu ích hoặc là một cuốn sách giải trí.